Açık rıza nedir sorusunun cevabı, bireyin kendisiyle ilgili belirli bir işlem, hizmet veya veri paylaşımı konusunda bilinçli bir şekilde, herhangi bir baskı altında kalmadan onay vermesi durumu olduğu yönündedir. Özellikle kişisel verilerin işlenmesi, sağlık hizmetleri, sözleşmeler ve hukuki süreçlerde sıkça kullanılan bir terimdir.
Açık rıza, kişinin bilgilendirilmiş ve özgür iradesiyle karar vermesini gerektirir. Zorla veya dolaylı yollarla alınan rızalar, hukuken geçerli kabul edilmez.
Örnekler:
- “Bankalar, müşterilerinden kişisel verilerinin işlenmesi için açık rıza almak zorundadır.” → Kişisel verilerin korunması bağlamında kullanım.
- “Hastaneler, hastalardan tıbbi müdahaleler için açık rıza talep eder.” → Sağlık sektöründe kullanım.
- “Şirket, çalışanlarının verilerini işlemeden önce onlardan açık rıza aldı.” → İş hukuku ve şirket yönetimi bağlamında kullanım.
Açık rıza, kişinin kendi haklarını bilerek ve isteyerek onay vermesini gerektiren, hukuki açıdan büyük öneme sahip bir kavramdır.
AÇIK RIZA KELİMESİNİN TDK SÖZLÜK ANLAMI
Türk Dil Kurumu’na (TDK) göre açık rıza, şu anlama gelmektedir:
- Bireyin belirli bir işlem veya veri kullanımı için bilgilendirilmiş şekilde, özgür iradesiyle verdiği onay.
- Kişisel verilerin işlenmesi, tıbbi müdahaleler veya sözleşmelerde geçerli olan rıza türü.
- Zorla veya dolaylı baskı olmadan, açıkça verilen onay beyanı.
Bu tanımlar, açık rıza kavramının özellikle hukuki süreçler, kişisel veri işleme ve sağlık alanlarında kullanılan bir terim olduğunu göstermektedir.
AÇIK RIZA KELİMESİNİN KÖKENİ
Açık rıza kelimesi, Türkçede “açık” ve “rıza” kelimelerinin birleşmesiyle türetilmiştir.
- “Açık” → Net, belirgin, şeffaf.
- “Rıza” → Kabul etme, onay verme, gönüllü olma durumu.
Bu yapı, kelimenin “kişinin belirli bir işleme veya duruma, bilgilendirilerek ve gönüllü bir şekilde onay vermesi” anlamında kullanılmasını sağlamaktadır.
AÇIK RIZA KAVRAMININ KULLANIM ALANLARI
Açık rıza kavramı, hukuktan sağlığa, kişisel veri güvenliğinden iş dünyasına kadar geniş bir kullanım alanına sahiptir. Kullanım alanları şunlardır:
- KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI: Kişisel Verileri Koruma Kanunu (KVKK) ve Genel Veri Koruma Yönetmeliği (GDPR) kapsamında, bireylerin kişisel verilerinin işlenebilmesi için açık rıza gereklidir. Örneğin, “Şirketler, müşterilerinden kişisel verilerinin işlenmesi için açık rıza almak zorundadır.”
- SAĞLIK VE TIBBİ MÜDAHALELER: Hastalar, kendilerine uygulanacak tedaviler için açık rıza vermek zorundadır. Örneğin, “Ameliyat öncesi hastanın açık rızası alınmalıdır.”
- HUKUKİ SÖZLEŞMELER VE ONAYLAR: Açık rıza, birçok yasal işlemde geçerli bir onay mekanizmasıdır. Örneğin, “Kredi kartı başvurularında, müşterinin sözleşmeye açık rıza göstermesi gerekmektedir.”
- İŞ HUKUKU VE ŞİRKET YÖNETİMİ: İşverenler, çalışanlarından belirli verilerin işlenmesi için açık rıza almak durumundadır. Örneğin, “Şirket, çalışanlarının sağlık bilgilerini işlemeden önce açık rızalarını aldı.”
- DİJİTAL VE TEKNOLOJİ ALANLARI: Çevrim içi platformlar, kullanıcı verilerini işlerken açık rıza almak zorundadır. Örneğin, “Sosyal medya platformları, çerez politikalarını kabul etmek için kullanıcılardan açık rıza ister.”
Bu yönleriyle açık rıza, bireyin haklarını bilerek ve özgür iradesiyle karar vermesini gerektiren, hukuki ve etik açıdan önemli bir kavramdır.
AÇIK RIZA KELİMESİNİN GÜNÜMÜZDEKİ KULLANIMI
Günümüzde açık rıza kavramı, özellikle kişisel verilerin korunması, sağlık hukuku, tüketici hakları ve dijital hizmetler bağlamında sıkça kullanılan bir terimdir.
- “Kişisel Verileri Koruma Kanunu’na göre açık rıza olmadan verilerin işlenmesi yasaktır.” → Hukuki bağlamda kullanım.
- “Hastanede herhangi bir işlem yapılmadan önce hastanın açık rızası alınır.” → Sağlık sektöründe kullanım.
- “Mobil uygulamalar, kullanıcıların açık rızasını almadan konum bilgilerini işleyemez.” → Dijital teknoloji bağlamında kullanım.
