Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi bünyesinde geçen eylül ayında su canlıları üzerinde deneysel araştırmalar yürütmek üzere ADHAM açıldı. Türkiye’deki veteriner fakültelerinde bir ilk olan merkez, resmi çalışma izni alarak faaliyetlerine başladı. Merkezin genetik araştırmalarında, insan genomuyla yüzde 70 benzerlikler gösteren, insanlarda hastalıklara sebep olan genlerin yüzde 84’ünü taşıyan zebra balığı kullanılacak. Bilim insanlarına genetik değişiklikleri ve çevresel etkileri nesiller boyu izleme şansı veren, hızlı üreme ve gelişme yeteneği gösteren zebra balığı, ilaçların ve tedavilerin uzun vadeli etkilerini değerlendirmek için ideal ortam sağlayacak. İnsanlar tarafından bilinçsiz kullanılan ilaçlar, kişisel bakım ürünleri, parfüm ve kozmetiklerin etkilerinin, sucul ekosistem üzerindeki etkisini araştırmak ve hayvan, insan, çevreye etkilerini belirlemek için de çalışma başlatıldı.
‘PPCP’LERİN ETKİLERİNİ ANLAMAK KRİTİK ÖNEME SAHİP’
ADHAM sorumlusu akuatik veteriner hekim Dr. Farah Gönül Aydın, günümüzde kullanılan ilaç ve kişisel bakım ürünlerinin, sadece sucul ekosistemleri değil, aynı zamanda insan sağlığını da etkileyen önemli bir çevresel tehdit olduğunu söyledi. Yapılan araştırmaların, sucul ortamlara karışan kimyasalların, organizmalar üzerinde zararlı etkilere neden olduğunu gösterdiğini belirten Aydın, “Bu kimyasalların biyolojik birikimi, zehirlilikleri, uzun süre ortamda kalıcılığının sucul ekosistemleri nasıl etkilediği henüz tam olarak anlaşılamamış durumda. Aynı zamanda, sucul ekosistemlerdeki bu kontaminantların (bulaşma) insan sağlığı üzerindeki potansiyel etkileri de endişe yaratmakta. İnsanlar, su kaynaklarından bu maddeleri içme suyu olarak tüketebilir veya sucul organizmaların tüketilmesi aracılığıyla da maruz kalabilir. Bazı PPCP’lerin (ilaçlar ve kişisel bakım ürünleri) insanlarda hormonal, nörolojik ve çeşitli sağlık sorunlarına yol açabileceği bilinmekte. Bu nedenle, PPCP’lerin çevresel etkilerini anlamak ve kontrol altına almak, çevre koruma ve halk sağlığı açısından kritik bir öneme sahip” dedi.
Aydın, özellikle son yıllarda ilaç geliştirme, aday ilaç maddelerin belirlenmesi araştırmalarında zebra balığının iyi bir model organizma olduğunu kaydederek, “Özellikle insanlarda kullanılan ağrı kesici, antidepresan gibi ilaçların, başta diğer hayvan türleri ile çevre üzerindeki etkilerinin araştırılmasında çalışmalarımızı yürütüyoruz. Ayrıca, insanların yoğun olarak kullandığı bu ilaçların birlikte kullanılmasına bağlı etkilerin, uzun süreli sonuçlarının araştırılmasında, zebra balıklarını kullanarak etkilerini belirleyeceğiz. Temel hedefimiz, tek sağlık çerçevesinde bu ilaçların tüm ekosistemlerde yaşayan canlılara etkisini belirlemek şeklinde” diye konuştu.
SU ÖRNEKLERİ ALINARAK İNCELENECEK
Aydın, merkezde yapılacak çalışmalara ilişkin şöyle konuştu:
“Atık sularda ilk çalışmamız, belirlenen kimyasalların ilk etkilerinin belirlenmesi ile bunların birlikte kullanılmasına bağlı etkilerinin belirlenmesi olarak özetleyebiliriz. Çalışmanın devamında, daha sonra alınacak su örneklerinde bulunan kimyasalların tespiti ve zebra balığı modelinde hangi sağlık sorunlarına neden olduğunu, hangi organlar ve dokularda uzun süreli maruzite bağlı olarak etkilerinin belirlenmesi gerçekleştirilecek. Bunu da organlarda yapısal değişikliklerin izlenerek ve özellikle mormoleküler teknikler kullanılarak belirlenecektir. Bunun dışında hayvan refahı ön planda tutulan çalışmada bu kimyasalların davranış üzerindeki etkileri de akademik camiada paylaşılacak.
Hayvan deneyleri çalışmalarına bakıldığında günümüzde diğer memeli türlerinin kullanımının azaldığı bunun yerine balıklarla yapılan çalışmalarda artış görüldüğü bunda da özellikle zebra balığı en ön planda yer almaktadır. Bu nedenle de merkezimizde zebra balığı kullanılarak özelikle ilaç geliştirmede aday kimyasal maddelerin belirlenmesi çalışmalarını yapacağız.”